Đặc xá là gì ?

Đặc xá có ý nghĩa quan trọng đối với các phạm nhân phạm tội bị phạt tù có thời hạn, hoặc phạt tù chung thân có cơ hội được giảm án và được làm lại cuộc đời mình, sống có ích hơn cho xã hội. Luật Đặc xá như một ân điển dành cho những người phạm tội biết hối cãi cố gắng làm những việc tốt cho xã hội, ai cũng đều sẽ có lỗi lầm và cũng xứng đáng được tha thứ khi họ biết ăn năn hối cải và nhận ra cái sai của mình. Vậy Đặc xá là gì? Luật có quy định như thế nào về đặc xá? Sau đây cùng Luật Thành Công tìm hiểu về khái niệm, những điều kiện được đặc xá cũng như những trường hợp không được đặc xá.

Khái niệm đặc xá là gì?

Điều kiện của người đề nghị đặc xá

Quy định về việc đặc xá theo Luật Đặc xá năm 2018 đã trải qua một số thay đổi và điều chỉnh, nhất là thông qua Nghị định 59/2020/NĐ-CP, có hiệu lực từ ngày 01/08/2019. Dưới đây là điều kiện cụ thể được quy định trong Luật Đặc xá mới nhất và Nghị định 59/2020, mà những người bị kết án tù có thời hạn hoặc tù chung thân cần đáp ứng để được xem xét đặc xá:

1. Trong quá trình thi hành án, hình phạt của họ phải có nhiều tiến bộ, ý thức cải tạo tốt, và khi xếp loại chấp hành án phạt tù, họ phải thuộc loại “khá” hoặc “tốt”. Họ cần phải tuân thủ nghiêm ngặt Nội quy trong các trại giam, nhà tạm giữ, và các điều kiện khác trong quá trình thi hành án phạt của họ. Họ cũng cần phải tham gia tích cực vào học tập, công việc, và quá trình cải tạo.

2. Ngoài việc chấp hành án phạt tù một cách cần cù, họ cần phải đã hoàn thành các nghĩa vụ khác, bao gồm việc trả lại tài sản, bồi thường thiệt hại và các nghĩa vụ dân sự khác. Đối với những người đã hoàn thành các nghĩa vụ này, Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự có thẩm quyền có quyền quyết định đình chỉ thi hành án, tạm ngừng thi hành án đối với họ. Đối với các trường hợp mà phải thi hành các nghĩa vụ tài sản, bồi thường thiệt hại đối với tài sản không thuộc sở hữu của Nhà nước, cần phải có sự đồng ý từ phía bên thi hành án trước khi xem xét điều kiện đặc xá.

3. Đối với những người bị kết án tù có thời hạn, họ phải đã chấp hành án phạt tù ít nhất một phần ba thời gian bị kết án tù để được xem xét đặc xá. Đối với những người bị kết án tù chung thân, họ phải đã chấp hành án phạt ít nhất 14 năm trước khi được xem xét đặc xá.

4. Họ cũng cần phải đã thực hiện đầy đủ các hình phạt bổ sung, bao gồm tiền phạt, và đã nộp đủ án phí.

Ngoài những điều kiện cơ bản nêu trên, có nhiều quy định cụ thể và chi tiết khác được quy định tại Khoản 1 Điều 11 của Luật Đặc xá năm 2018.

Ngoài ra, có những trường hợp đặc biệt khác như những người đã có những đóng góp quan trọng trong thời gian chấp hành án phạt tù, những người có công với cách mạng, “Anh hùng lao động,” và một số trường hợp khác, như những người mắc bệnh hiểm nghèo, những người phạm tội khi còn dưới 18 tuổi, người đủ 70 tuổi trở lên, và những người đang trong hoàn cảnh gia đình đặc biệt khó khăn, cũng được xem xét để được đặc xá, nhưng cần phải tuân theo điều kiện quy định tại Khoản 3 và Khoản 4 của Điều 11 của Luật Đặc xá năm 2018.

Tổng cộng, hệ thống pháp luật Việt Nam xem xét nhiều yếu tố để quyết định việc đặc xá cho những người bị kết án, khuyến khích họ cải tạo và tham gia vào xã hội sau thời gian thi hành án. Điều này thể hiện cam kết của pháp luật đối với việc tái hòa nhập xã hội và thúc đẩy sự phát triển cá nhân.

Tìm hiểu chi tiết: Phân loại tội phạm

Những trường hợp không được đề nghị đặc xá

Ngoài những trường hợp đã được quy định cho việc đặc xá, tồn tại những trường hợp và người không được đặc xá trong bất kì tình huống nào, như được quy định tại Điều 12 Luật Đặc xá năm 2018. Điều này bao gồm:

• Những trường hợp liên quan đến vấn đề an ninh trật tự đất nước, có khả năng gây ảnh hưởng đến lợi ích của Quốc gia, Tổ quốc, và dân tộc, như phản bội tổ quốc, gây ra bạo loạn, khủng bố chống lại chính quyền nhân dân, hoặc các tội danh khác nhằm chống đối Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

• Những người đang trong quá trình bị kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm chuẩn bị có hoặc đang có các bản án, quyết định tăng nặng trách nhiệm hình sự trong hình phạt của mình.

• Người phạm tội đang bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi phạm tội khác không phải là các trường hợp trên cũng thuộc đối tượng không được đặc xá.

• Những người đã được đặc xá lần 1 sẽ không được đặc xá lần nữa. Điều này thể hiện nguyên tắc công bằng của luật, đảm bảo rằng mỗi người chỉ có quyền được đặc xá một lần.

• Những người phạm tội có từ 02 tiền án tiền sự trở lên cũng không được hưởng đặc xá.

Ngoài các điều kiện nêu trên, còn có những trường hợp đặc biệt mà quyết định việc đặc xá đối với họ là do Chủ tịch nước quyết định. Điều này đảm bảo rằng việc đặc xá được xem xét cẩn thận và dựa trên từng trường hợp cụ thể.

Trình tự thủ tục đề nghị đặc xá, được quy định tại Mục 3 Luật Đặc xá năm 2018, bao gồm các bước sau:

Bước 1: Lập hồ sơ

Vào những ngày lễ lớn của đất nước, Quyết định về đặc xá sẽ được công bố và thông báo trên toàn bộ phương tiện thông tin để thông báo cho mọi người. Những người đang chấp hành hình phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân, nhưng đã được giảm xuống tù có thời hạn, sẽ phải làm đơn để đề nghị đặc xá trong vòng 5 ngày kể từ ngày ra Quyết định đặc xá.

Giám thị trại giam hoặc Giám thị trại tạm giam phải trong vòng 10 ngày kể từ ngày ra Quyết định, thực hiện việc lập danh sách và chuẩn bị hồ sơ cho những người đủ điều kiện đặc xá, sau đó gửi cho các cơ quan có thẩm quyền theo quy định tại Khoản 2 Điều 15 của Luật Đặc xá 2018.

Bước 2: Thẩm định hồ sơ

Sau khi nhận được hồ sơ từ các đơn vị có thẩm quyền theo Khoản 2 và Khoản 3 của Điều 15 Luật Đặc xá 2018, Tổ thẩm định liên ngành sẽ tiến hành thẩm định danh sách hồ sơ trong vòng 15 ngày. Sau đó, họ sẽ tổng hợp kết quả thẩm định và lập biên bản đính kèm, sau đó gửi trở lại các đơn vị và chuyển kết quả này cho Thường trực Hội đồng tư vấn đặc xá hoặc báo cáo cơ quan có thẩm quyền để chuyển đến Thường trực Hội đồng tư vấn đặc xá.

Bước 3: Thẩm tra, duyệt, kiểm tra hồ sơ và trình Chủ tịch nước danh sách

Thường trực Hội đồng tư vấn đặc xá tập hợp danh sách và gửi kèm với văn bản đề nghị đặc xá đến các ủy viên Hội đồng tư vấn đặc xá để thẩm tra. Ủy viên Hội đồng tư vấn đặc xá sẽ tiến hành nghiên cứu và thẩm tra danh sách, các văn bản đề nghị đặc xá. Trách nhiệm của Thường trực Hội đồng tư vấn đặc xá là tổng hợp ý kiến của ủy viên Hội đồng tư vấn đặc xá, trình Hội đồng tư vấn đặc xá xem xét và quyết định. Tiếp theo, Hội đồng tư vấn đặc xá sẽ duyệt danh sách và trình Chủ tịch nước xem xét và quyết định. Văn phòng Chủ tịch nước sẽ ra soát và kiểm tra lại một lần nữa và trình Chủ tịch nước quyết định.

Bước 4: Thực hiện Quyết định đặc xá

Sau khi Chủ tịch nước thông qua Quyết định đặc xá, Quyết định này sẽ được công bố trên toàn bộ phương tiện thông tin đại chúng. Các cơ quan có thẩm quyền quy định chi tiết theo Khoản 2 và Khoản 3 của Điều 18 Luật Đặc xá phải công bố và cấp giấy chứng nhận đặc xá cho những người được đặc xá.

Quyền và nghĩa vụ người đặc xá theo Luật đặc xá 2018

Quyền người được đặc xá

Căn cứ vào khoản 1 Điều 20 Luật Đặc xá 2018 những người có hình phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân đã được giảm án khi đặc xá có các quyền sau đây:

“a) Được cấp Giấy chứng nhận đặc xá;

b) Được chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức, đơn vị có liên quan giúp đỡ để hòa nhập với gia đình và cộng đồng, tạo điều kiện về việc làm, ổn định cuộc sống;

c) Được hưởng các quyền khác như người đã chấp hành xong án phạt tù theo quy định của pháp luật.”

Nghĩa vụ người được đặc xá

Căn cứ vào khoản 1 Điều 20 Luật Đặc xá 2018 những người có hình phạt tù có thời hạn hoặc tù chung thân đã được giảm án khi đặc xá có các nghĩa vụ sau đây:

“a) Xuất trình Giấy chứng nhận đặc xá với Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc tổ chức, đơn vị quân đội nơi người đó về cư trú hoặc làm việc;

b) Thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ đã cam kết;

c) Nghiêm chỉnh chấp hành pháp luật.”

Khi người nước ngoài phạm tội và bị kết án tù tại Việt Nam cũng sẽ được hưởng đặc xá, tuy nhiên khi được hưởng đặc xá thì những người thuộc diện này sẽ không có quyền: “ Được chính quyền địa phương, cơ quan, tổ chức, đơn vị có liên quan giúp đỡ để hòa nhập với gia đình và cộng đồng, tạo điều kiện về việc làm, ổn định cuộc sống”, và sẽ không có nghĩa vụ “Xuất trình Giấy chứng nhận đặc xá với Ủy ban nhân dân cấp xã hoặc tổ chức, đơn vị quân đội nơi người đó về cư trú hoặc làm việc”

Có thể thấy các quy định của pháp luật hiện hành đảm bảo đầy đủ các quyền, lợi ích của người dân pháp luật không có sự phân biệt hay bất công đối với công dân Việt Nam hay công dân nước ngoài khi phạm tội đang trong quá trình tố tụng và thi hành án hình sự. Bên cạnh đó, việc xem xét đặc xá cho những trường hợp quốc tịch nước ngoài trên cơ sở công bằng, minh bạch cũng giúp cộng đồng quốc tế nhận thức rõ hơn về chủ trương, chính sách khoan hồng đầy tính nhân quyền của Đảng và Nhà nước ta.

Xem thêm chi tiết: Hành vi phá hoại tài sản, huỷ hoại tài sản của người khác có phải đi tù hay không?